سلیمان فرهادیان
هر ساله در میانه اردیبهشت، شیفتگان دنیای ستارگان و انجمن‌های نجومی، فرا رسیدن روز و هفته نجوم را با شور و اشتیاق بسیار جشن می‌گیرند اما شور و شوق امسال، بیش از سال‌های گذشته است چرا که این‌بار برنامه‌های پژوهش در مریخ (یکی از سیارات محبوب طرفداران زیبایی‌های آسمان) بسیار هیجان‌انگیزتر است.
همه مشتاقان اکتشاف‌های فضایی، چشم‌انتظار اخبار تازه از مریخ‌نورد جدید ناسا با نام پرسه‌ورنس یا پشتکارند، چرا که برنامه پژوهشی این کاوشگر از نمونه‌های قبلی مفصل‌تر و پیچیده‌تر است و ابزارهای دقیق‌تری برای بررسی آب‌وهوا و خاک مریخ دارد و از آن مهم‌تر آنکه یک بالگرد کوچک به نام نبوغ (Ingenuity) را همراه با خود به مریخ برده تا برای اولین‌بار هلیکوپتری کوچک در سیاره‌ای غیر از زمین به پرواز درآید.
دانشمندان تا کنون ماموریت‌های پژوهشی بسیاری در سیارات و از جمله مریخ انجام داده‌اند اما برای اولین‌بار قرار است هلیکوپتری کوچک (به وزن کمتر از دو کیلوگرم و به اندازه حدود 50 سانتی‌متر) در مریخ به پرواز درآید.
طراحی هلیکوپتری که برای پرواز در مریخ مناسب باشد و بتواند اطلاعاتی از این سیاره جمع‌آوری کند و به زمین بفرستد، بسیار دشوار است، برای مثال هر چند جاذبه در مریخ یک‌سوم جاذبه گرانشی زمین است و این جاذبه کم باعث می‌شود هلیکوپتر آسان‌تر از سطح مریخ بلند شود و به پرواز درآید، اما باید در نظر داشت تراکم اتمسفر مریخ حدود یک‌صدم اتمفسر زمین است، به همین دلیل پرواز در چنین هوای رقیقی بسیار دشوار است. در مقام مقایسه می‌توان گفت انگار هلیکوپتری در ارتفاع ۳۰ هزار متری زمین پرواز می‌کند که البته می‌دانیم هیچ هلیکوپتری تاکنون نتوانسته در چنین ارتفاعی از سطح زمین به پرواز درآید. به دلیل همین مشکلات بود که مهندسان ناسا طراحی تیغه‌های پرواز هلیکوپتر را به طور کامل عوض کردند.
یکی دیگر از مشکلات طراحی و ساخت این بالگرد، دمای بسیار کم سیاره مریخ در طول شب است که ممکن است حتی به 90 درجه زیر صفر هم برسد. این سرمای زیاد احتمال دارد به قطعات الکترونیکی محافظت نشده آسیب بزند.
پیش از این نبوغ به بدنه کاوشگر مادر (یعنی پشتکار) متصل بود و از انرژی هسته‌ای آن برای حفاظت از قطعات آسیب‌پذیر خود در برابر سرما استفاده می‌کرد اما پیش از آنکه عملیات پرواز را آغاز کند از بدنه پشتکار جدا شد. اکنون این بالگرد از یک باتری داخلی برای تامین انرژی یک گرمکن استفاده می‌کند. این گرمکن می‌تواند دمای بخش‌های داخلی بالگرد را در حدود هفت درجه سانتی‌گراد نگه دارد. نبوغ که با انرژی خورشیدی کار می‌کند، یک باتری قابل شارژ دارد که از آن برای گرم نگه داشتن تجهیزات خود در طول شب‌‌های سخت مریخ استفاده می‌کند.
درباره اهمیت این پرواز هم باید گفت تا سال 1997 همه کاوشگرهایی که به مریخ می‌رفتند، سطح‌نشین بودند و توانایی حرکت نداشتند اما در این سال کاوشگر «سوجورنر» به مریخ ارسال شد که توانایی حرکت داشت. بعدها چندین دستگاه ربات دیگر هم به گشت‌زنی در مریخ پرداختند و اطلاعات ارزشمندی را به زمین فرستادند اما برای اولین‌بار قرار است بالگردی در آسمان سیاره‌ای دیگر پرواز کند. ناسا در توصیف پرواز این هلیکوپتر کوچک گفت: «این رویداد، چیزی از جنس «لحظه برادران رایت» است». اورول و ویلبر رایت در سال ۱۹۰۳ برای اولین‌بار، به مدت کوتاهی با هواپیمایی که ساخت خودشان بود، پرواز کردند. سازمان فضایی آمریکا برای نشان دادن این ارتباط و اهمیت پرواز در سیاره‌ای دیگر، یک تکه کوچک از پارچه روی بال هواپیمای برادران رایت را به زیر صفحه خورشیدی نبوغ چسبانده است.
هر چند در ابتدا قرار بود روز ۲۲ فروردین، اولین پرواز نبوغ انجام شود و داده‌های حاصل از این پرواز، روز ۲3 فروردین به زمین برسد، اما به دلایل فنی این پرواز انجام نشد و برنامه پرواز این بالگرد ۸۵ میلیون دلاری به فرصتی دیگر (احتمالا 14 روز دیگر) موکول شد. قرار بود «نبوغ» در اولین پرواز، به مدت ۳۰ ثانیه به آسمان برود و در این مدت عکسی از مریخ‌نورد پشتکار که چند متر دورتر از او قرار دارد، تهیه کند. از آن طرف، استقامت نیز تصاویر مربوط به این پرواز را با استفاده از دوربین‌های خود ثبت کند، اما همه اینها با تاخیر مواجه شد. با این همه جای نگرانی نیست زیرا ناسا در بیانیه‌ای تاکید کرده که این هلیکوپتر کاملا «سالم و امن» است و تا این لحظه نیز اطلاعات قابل توجهی را به زمین فرستاده است. قرار است نبوغ در مجموع پنج پرواز در مریخ انجام دهد و تا ۵ متر از سطح مریخ بالا برود. منتظر آغاز فعالیت‌های نبوغ می‌مانیم.
انتهای پیام/
